Prawdopodobnie jeszcze przed zajęciem Bełżca przez Niemców większość miejscowych Żydów uciekła na tereny okupowane przez Związek Radziecki, kilku ukryło się we wsi. W 1940 r. Niemcy utworzyli w Bełżcu obóz pracy, do którego deportowali kilka tysięcy Żydów z Generalnego Gubernatorstwa oraz Romów i Sinti z Polski i Niemiec. Więźniowie budowali rów przeciwczołgowy na granicy stref okupacyjnych III Rzeszy i Związku Radzieckiego. Jego fragmenty zachowały się do dziś. W listopadzie 1941 r. Niemcy rozpoczęli budowę prototypowego obozu zagłady. O wyborze miejsca zadecydowało przede wszystkim korzystne usytuowanie wsi przy zbiegu linii kolejowych z zachodu, wschodu i południa. Od marca do grudnia 1942 r. przywieziono do obozu i zabito ok. 450.000 Żydów z Polski (z dystryktów krakowskiego, lubelskiego, radomskiego i Galicja) i z zagranicy (m.in.: Austrii, Czech, Słowacji i Niemiec), którzy trafiali tu przez getta na Lubelszczyźnie, a także przez Kraków, Lwów i inne miejscowości. Zamordowano w obozie także niewielkie grupy Romów, Sinti i Polaków. Ofiary uśmiercano gazami spalinowymi w prymitywnych komorach, a ich ciała grzebano w masowych mogiłach. Od listopada 1942 r. do kwietnia 1943 r. groby były rozkopywane, a zwłoki palone na rusztach wykonanych z szyn kolejowych. W ciągu kolejnych miesięcy Niemcy zdemontowali urządzenia obozowe, teren zniwelowali i zalesili. Ostatni więźniowie obozu zostali wysłani do Sobiboru. Z obozu ocalały zaledwie trzy osoby, które po wojnie złożyły o nim relacje. Po wojnie Bełżec, będący pod względem liczby zabitych (według najnowszych badań – co najmniej 430.000) trzecim obozem zagłady (po Auschwitz‑Birkenau i Treblince), pozostawał w zapomnieniu. W latach sześćdziesiątych jego teren częściowo ogrodzono, w miejscu rampy wybudowano leśniczówkę, na części terenu obozu działał tartak. W 1963 r. odsłonięto pierwszy pomnik ku czci ofiar. W latach 2002–2004 utworzono Muzeum – Miejsce Pamięci, będące oddziałem Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie. Dzięki wsparciu United States Holocaust Memorial Council, American Jewish Committee i Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przeprowadzono kompleksowe badania terenowe i archeologiczne (1997–2000), dzięki którym ustalono faktyczne granice obozu. W 2004 r. ukończono budowę nowego pomnika – autorstwa Andrzeja Sołygi, Zdzisława Pidka i Marcina Roszczyka. Centralną część obiektu stanowi teren wysypany żużlem, z zaznaczonymi miejscami masowych grobów, obwiedziony betonową drogą z ułożonymi na niej z metalowych liter nazwami ok. 400 miejscowości, z których pochodzili Żydzi deportowani do Bełżca. Częścią założenia jest też budynek muzeum, w którym jest prezentowana multimedialna wystawa edukacyjna „Bełżec – obóz zagłady”. Wystawa prezentuje dzieje obozu zagłady oraz zarys polityki eksterminacji Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Oprócz fotografii i relacji mówionych prezentowane są na niej także obiekty pochodzące z obozu, odnalezione podczas badań archeologicznych.
Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu (ul. Ofiar Obozu 4) • tel. (84) 665 25 10, e‑mail: muzeum@belzec.eu, www.belzec.eu Czynne: kwiecień‑listopad codziennie, godz. 9.00–17.00 (z wyjątkiem poniedziałków i dni ustawowo wolnych od pracy), teren pomnika godz. 9.00–18.00, listopad‑marzec – Muzeum i Pomnik, codziennie godz. 9.00–16.00 (z wyjątkiem poniedziałków i dni ustawowo wolnych od pracy). Wejście na teren muzeum (pomnik i wystawa) jest bezpłatne. Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Edukacji Narodowej dzieciom do lat 14 wstęp do muzeów martyrologii jest zabroniony. Uczniowie powinni zwiedzać muzeum pod opieką osób dorosłych.
