Qu'acabam adara lo conde tradicionau gascon sus las originas de las lagüas de Naviars au moment quan l'estrangèr interpella l'aulhèr
***
- Mès ne podetz pas tornar a vòste abans lo pishat d'aiga. Atz vist lo cèu, aciu, a capvath?
- E òc, que's cobreish. E com son lèds, aqueths crums ! E com arriban viste ! E la ventenha va pas tardar de’s lhevar.
- Que vam aver maishant temps, hèra de maishant temps, aquò solide ! Que'vs cau viste méter a l'aplec, vos, las aulhas e lo can !
- E a-on, Mon Diu ! N'i a pas nat parc endé barrar lo tropèth pròche d’ací ! Òh, mès çò que vam deviéner, las aulhas, lo marro, lo Labrit e jo ?
- Vesetz ! Adara, los eslombrics e lo tron que'vs van estambornir. E que va plàver, com qui la geta, abans hèra.
- Bona Senta Verge ! Qué cau que hèssi ? Se torni a nòste dab las aulhas negadas, e ben, çò que'm va díser…
- Qui ? La toa hemna ? Que't hè paur ?
- Òh, nàni, pas era ! Mes la soa mair e n'es pas moèra, que'vs assolidi !... La maishantèra que se la chapa !...
- Escota'm, aulhèr. Veses aciu, a man dreta, aqueth broishòc ? Au miei que i a un cassiòt. Viste, viste, vèi-te'n a l'acès devath !
- Mès que'vs fotetz de jo ! Tots a l'acès devath aqueth casse tausin ? Ah, praube de jo, que soi fotut !
- Nàni, nàni ! Que t'ac torni díser un darrèr còp. Vèi-te'n viste, viste !
- Mes, e vos? Vos tanben que vatz viéner dab nos !
- Nàni, là ! E ne't hèssis pas maishant sang pr’amor de jo ! Viste, galòpa e sustot n'augis pas lo malaür de virar lo cap. Que t'ac arrecomandi.
E lo praube aulhèr que s'i hè de córrer, e lo tropèth de'u seguir…
L'òmi qu'arriba au broishòc e au cassiòt. Mès aqueste que's hica a vàser, a vàser, hèra mei que los mei bèths casses deu pradèu. Las brancas e las huelhas que hèn un tèit, e, devath aqueth emban, tots que tròban plaça a l'acès : las aulhas, lo marro, l'aulhèr seitat au pè de la cama de l’arbe e lo labrit, esloncat au costat deu mèste.
Que plau, que plau com qui la geta. La lana qu'es cobèrta d'aiga ! Mès, devath lo casse, las bèstias e l'òmi que son au sec. Au cap d'ua òra, qu'ac a dèishat lo maishant temps, de tonar, d'eslombriguejar e de plàver. Lo cèu que s'esclareish, e lo sorelh que's muisha. Lo sable que's beu l'aiga au mei viste, e, tanlèu la tèrra seca, l'aulhèr e lo son bestiar que gahan lo camin de Naviars.
Ah, que se'u tarda, a l'òmi, de har l'arribada a soa casa !
Mès, es capvirat, l'aulhèr, adara ? Çò que l'a gahat ? E s'a copat lo suscipiat? On e’s tròba donc Naviars ? E a cambiat de plaça, la maison ? E la bòrda de las aulhas ? E la hornèra ? La ventenha s'ac a tot cargat ? O la ploja s’ac a tot negat ? Probable !
Que i a adara tres lagüas : la mei petita a la plaça de la hornèra, la mei grana a la plaça de la maison e deu pradèu, e l'auta enfin, a la plaça de la bòrda de las aulhas.
Quina catastròfa ! Quin malaür ! E la Dauna, çò qu'es devienuda ? Se seré pas negada ? E, au fèit, aqueth corriu, qui èra ? Lo Bon Diu, lo Diable, o quauque posoèr ? Digun n'a jamei sabut la vertat…
Uei, a Arua, ne trobaratz pas mei la lagüa de la hornèra, la mei petita de las tres lagüas de Naviars. Ce ditz qu’es un posoèr, en se’n tornar de las hèstas de Ròcahòrt, qui la hasó desaparéisher endé’s trufar deu Diable, deu Bon Diu, e deus òmis…
Ah, coquin de posoèr !
E cric e crac
lo conde qu'es acabat
