De geschiedenis van Sint Petersburg kan volledig herleidt worden tot dit kleine eiland dat door de Finnen Jänissari werd genoemd. De Russen hebben de naam veranderd in Zayachi Ostrov of Hazeneiland in het Nederlands. De vroege jaren van de achttiende eeuw waren getekend door de strijd van de Grote Noordse Oorlog, een gevecht om de macht in de Oostzee. In de lente van 1703 kregen de Russen een gebied in handen op een moerassige maar strategische plek aan de monding van de rivier Neva. De tsaar handelde snel en begon met de bouw van een fort op deze plek. Wat hij tegen een hoge prijs veroverd had moest nu goed worden beschermd.
Het fort op Hazeneiland was al opgezet op 27 Mei 1703 volgens de nieuwe Russische kalender. Dit fort kreeg eerst een naam die leek op het Nederlandse Sint Pietersberg, ‘Sankt-Piter-Boerch’. Later werd de naam van het fort steeds vaker gebruikt om de stad rondom het fort te benoemen. Het fort werd daarna steeds vaker in het Russisch Petropavlovsky genoemd of vertaald Petrus-en-Paulusvesting. Deze naam vond haar oorsprong in de Petrus-en-Paulus kathedraal welke in het midden was gebouwd.
Het oorspronkelijke houten fort werd opvallend snel in enkele maanden opgericht.
De Petrus-en-Paulusvesting kenmerkt zich door de laatste ideeën in militaire techniek uit de tijd van Peter de Grote, zoals deze geperfectioneerd waren in het werk van Europese fort-bouwers. Peter de Grote, welke moedwillig veel van de nieuwste Europese forten bezocht tijdens zijn Europese reizen, ontwierp het fort zelf, in samenwerking met de Franse militair ingenieur Lambert. In deze tijd was de voormalige trend voor hoge muren al uit de gunst gevallen in de Europese vestingbouwkunde. In plaats van hoge muren ontstonden gedrongen, laag gebouwde forten, afgezet met hoekige bastions. De bastions waren onderling verbonden door courtines. Een aanval op een dergelijk fort stond gelijk aan belanden in een dodelijk kruisvuur.
De term en het concept ‘bastion’ hebben een Franse oorsprong. De bouw van een dergelijk fort, laat staan een complete stad op de moerassige oevers van de Neva, vereiste een team van specialisten uit een ander land, Nederland. Het grootste gedeelte van Nederland bevindt zich onder zeeniveau. Dit was een van de redenen waarom Peter de Grote zoveel waarde hechtte aan de vaardigheden van Menno van Coehoorn, een bouwkundig ingenieur en expert op het gebied van bouwen op drassige of laaggelegen grond. De Petrus-en-Paulusvesting heeft de vorm van een platte zeshoek bestaand uit bastions welke onderling verbonden zijn met courtines. De verbouwing van het houten fort om hier een stenen fort van te maken begon in 1706 onder leiding van Domenico Trezzini. Trezzini was de belangrijkste architect uit de tijd van Peter de Grote en was geboren in Italiaans Zwitserland. Het solide stenen fort was uiteindelijk pas afgebouwd in 1740. Het was bovendien versterkt met ravelijnen welke ten Westen en ten Oosten van de Peter Poorten werden gebouwd. Veel is sindsdien veranderd maar de geest en de schaalverdeling van de 18e eeuw zijn nog steeds sterk aanwezig.
