Kazimierz Dolny - Synagoga (ul. Lubelska 4)

Synagogi (ul. Lubelska 4) • Pierwsza, drewniana synagoga w Kazimierzu Dolnym została zbudowana w połowie XVI w., w obrębie Małego Rynku, wokół którego rozwijała się dzielnica żydowska. Około 1557 r. budynek spłonął, miejscowa gmina zaś podjęła starania zmierzające do uzyskania pozwolenia na budowę nowej, murowanej synagogi, jednak w zachowanych źródłach nie można znaleźć potwierdzenia, czy budowla faktycznie stanęła w Kazimierzu w drugiej połowie XVI w. Nowa – być może kolejna – synagoga została wybudowana w tym samym miejscu przed 1622 r. Uległa zniszczeniu po 1661 r., prawdopodobnie na skutek działań wojennych. Udało się ją odbudować po 1677 r. dzięki przywilejowi króla Jana III Sobieskiego. Bożnica została ponownie zniszczona jeszcze przed połową XVIII w. Obecny budynek synagogi wzniesiony w drugiej połowie XVIII w. jest prawdopodobnie czwartą lub piątą z kolei budowlą postawioną w miejscu niszczonych kolejno obiektów. Jest to budynek w stylu późnobarokowym, wzniesiony z kamienia wapiennego na planie prostokąta, nieotynkowany, kryty łamanym dachem. Od strony zachodniej do sali męskiej przylegał aneks mieszczący w dolnej kondygnacji przedsionek i prawdopodobnie inne pomieszczenia, na drugiej kondygnacji zaś– babiniec. Od strony północnej znajdował się drugi aneks, mieszczący na piętrze babiniec. Po I wojnie światowej od strony zachodniej dostawiono sień z wydzielonymi izbami oraz kolejnym babińcem na piętrze. Salę męską przekrywała ośmioboczna drewniana kopuła, która podobnie jak ściany ozdobiona była polichromiami. Synagoga została zamknięta przez hitlerowców w 1939 r. i do końca okupacji przetrwała w nienaruszonym stanie. Dopiero w lipcu 1944 r., tuż przed wycofaniem się z Kazimierza, Niemcy zdewastowali wnętrze i częściowo zburzyli budynek. Po wojnie opuszczona synagoga popadała w ruinę. W 1953 r. odbudowano ją według projektu Karola Sicińskiego, z przeznaczeniem na kino. Odtworzono wówczas dawną formę architektoniczną z charakterystyczną ośmioboczną kopułą i pierwotnym układem sali modlitw. Układ pozostałych pomieszczeń wnętrza (szczególnie przedsionka i babińca) został zmieniony. W 2003 r. kino zamknięto, a budynek przejęła Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie. W jego części urządzono pokoje do wynajęcia. W dawnej sali męskiej prezentowana jest wystawa fotografii pt. „Żydowski Kazimierz”, przygotowana przez Gminę Wyznaniową Żydowską w Warszawie. Na elewacji południowej wmurowana jest tablica z napisem: „Ku czci trzech tysięcy polskich obywateli żydowskiej narodowości, dawnych mieszkańców Kazimierza Dolnego, zamordowanych przez okupanta hitlerowskiego w czasie II wojny światowej”.