Kırgız Cumhuriyeti Devlet Tarih Müzesi, Orta Asya’nın en büyük müzelerinden biridir. Burada Kırgızistan tarihinin ve kültürünün en güzel eserleri korunmaktadır.
9 Ocak 1925 tarihinde temeli atılan müze 5 Mart 1927 tarihinde ziyaretçilere kapılarını açmıştır. İlk sergi, I. Kırgızistan Kurullar Toplantısına denk getirilmiştir ve Mihail Frunze’nin baba evinde sunulmuştur.
Müzenin kurulması Orta Asya’nın bu dağlık coğrafyasının fiziki ve sosyal çevresinin sistematik araştırılmasının başlangıcı olmuştur. Müze birkaç kez ad değiştirmiştir:
· 1925- 1933 y.: Kırgızistan Merkez Müzesi;
· 1933-1943 y.: Devlet Bölge Müzesi;
· 1943-1954 y.: Millî Kültür Müzesi;
· 1954 yılından bu yana Devlet Tarih Müzesi.
1967’de Tarih Müzesi, 1927’de mimar A. P. Zenkov tarafından kurulan Kırgız Cumhuriyeti hükümet binasına taşınmıştır. Burada 28 Ocak 1973’te müze tarihinde en büyük ve en ilginç bir sergi açılmıştır. 3500 metrekarelik 45 salonda Eski Taş Çağından 1980’lerin sonuna kadar Kırgız Cumhuriyetinin tarihini yansıtan 10 binin üzerinde öğe sergilenmiştir. Bilimsel içerik ve sanatsal sunum açısından o sergi Orta Asya müzeleri arasında en iyiler arasında en iyiler kategorisine taşımıştır. Müze aynı zamanda bilim, kültür ve araştırma merkezi olarak da işlev görmektedir.
1991’de müzeye Ala Too meydanındaki Lenin Merkez Müzesi şubesi binası tahsis edilmiştir. O mekânın Tarih Müzesi sergileri için gerekli altyapıya sahip olmaması sebebiyle yaklaşık 25 sene Tarih Müzesi ana koleksiyonunu gösterememiştir.
Mart 2016’da Kırgız Cumhuriyeti Hükümeti Devlet Tarih Müzesini yeniden yapılandırma kararını almıştır.
Hâlihazırda müze fonunda 130 binin üzerinde parça vardır; bunun içinden yaklaşık 50 bini ana fona aittir. Özellikle arkeolojik ve etnografik koleksiyonlar Tarih Müzesinin gurur kaynağıdır. Sovyet ve Bağımsızlık döneminde Kırgızistan’da ekonomi, bilim ve kültür hakkında bilgi veren materyaller yakın tarihe ışık tutmaktadır.
Müzede sadece belirli bölge değil, dünya tarihi araştırmaları için de büyük öneme sahip eşsiz koleksiyonlar vardır. Mesela, Tunç çağına ait silah, kullanım eşyaları ve arkeolojik bulgular; İskit devrine özgü “hayvan stilindeki” altın eşyalar; erken göçebelik (M. Ö. I-IV yy.) dönemine ait süs parçaları (bunların içinde Çüy vadisinde Şamşin kurganında bulunan altın eserler). Türk Kağanlıkları (VI-XII yy.) dönemine ait Eski Türk taş mimarisi koleksiyonları, runik harfli Talas taş yazıtları, silah, mimari süsleme, demir paralar v.b bulunmaktadır.
Bunların yanı sıra, XIX-XX. yüzyıla ait özgün etnografik koleksiyonlar bugünkü Kırgızistan topraklarında göçebelikten yerleşik hayata geçiş serüvenini gözler önüne sermektedir. Geleneksel sanat ve zanaat ürünlerinden keçe, yün, hasır, deri, ahşap eşya; nakış, dokuma, milli kıyafet, takı gibi eserleri görmek mümkündür.
Devlet Tarih Müzesi, koleksiyonları aracılığıyla eski çağlardan günümüze kadar Kırgız Cumhuriyetinin tarihini geniş açıdan gösterebilen tek müzedir.
