De zuil van Trajanus werd in 112 n.Chr. gebouwd door Trajanus en is ontworpen door Apollodorus van Damascus, die overigens overigens bijna het hele forum heeft ontworpen. Op deze enorme zuil staan de verhalen over de vele overwinningen van Trajanus, vooral zijn overwinning op de Daciërs, een volk uit Roemenië, was erg belangrijk. Hierdoor heeft hij namelijk een groot deel van het forum kunnen bekostigen. Hij vond deze overwinning zo belangrijk dat hij meerdere beelden van Dacische gevangenen liet maken om zo het Romeinse volk een gevoel van goedheid en trots te geven.
Op de zuil worden er 114 scènes onderscheiden, die van onderaf in chronologische volgorde staan en in elkaar overlopen. Enkele voorbeelden:
"Trajanus met een groep gevangen vrouwen." en "de keizer gaat aan boord van een schip."
Boven de toegangsdeur aan de voet van de zuil staat de volgende inscriptie (met vertaling):
SENATVS·POPVLVSQVE·ROMANVS - Senaat en volk van Rome
IMP·CAESARI·DIVI·NERVAE·F·NERVAE - Aan de imperator, de Caesar Nerva, zoon (f=filio) van de goddelijke Nerva,
TRAIANO·AVG·GERM·DACICO·PONTIF - keizer Trajanus, zegevierend in Germanië en Dacië, hoge-
MAXIMO·TRIB·POT·XVII·IMP·VI·COS·VI·P·P ( = Maximo trib(unicia) pot(estate) XVII, Imp(erator) VI, co(n)s(ul) VI, p(ater) p(atriae)) - priester, 17e keer tribuun, zesde keer imperator, zesde keer consul, vader des vaderlands
AD·DECLARANDVM·QVANTAE·ALTITVDINIS - Om aan te geven hoe hoog
MONS·ET·LOCVS·TANT<IS·OPER>IBVS·SIT·EGESTVS - de heuvel was die voor dit werk is weggehaald.
Om de zuil heen stonden 2 bibliotheken. 1 bevatte de Romeinse literatuur en de ander de Griekse literatuur. Vanuit deze bibliotheken kon je door portieken, kamers met een boogvormige uitgang, naar de zuil kijken en de verhalen lezen. De zuil en bibliotheken waren oorspronkelijk met in laag levendige kleuren bedekt. Er zijn namelijk pigmentsporen op de zuil en overblijfselen van de bibliotheken gevonden. De zuil staat, zoals jullie kunnen zien, nog mooi overeind. De bibliotheken hebben iets minder geluk gehad. De zuil werd in de middeleeuwen als uitkijkpost gebruikt waardoor deze nog goed onderhouden is.
Wanneer je bovenop de zuil kijkt zie je een beeld van Sint Pieter, gewijd aan Petrus, de eerste paus. Echter stond hier van oudsher een beeld van Trajanus zelf. Helaas is dit beeld in de middeleeuwen vervangen.
De zuil is 125 meter lang. Zo'n grote zuil bouwen was al een hels karwei. Daarbovenop kwam nog dat er op de plek waar Apollodorus beoogd had de zuil te bouwen al een even hoge heuvel stond. Ze hebben de zuil toch gebouwd. Hiervoor heeft Apollodorus een groot deel van de heuvel weg moeten halen. Zo wilde hij laten zien dat de kracht van de Romeinen voor niets zal wijken, zelfs niet voor moedernatuur.
Als je vanuit de kant van de Basilica kijkt stond er achter de zuil de tempel van Trajanus. Deze is gebouwd in 117n. Chr. door Trajanus' zoon Hadrianus ten ere van Trajanus na zijn overlijden. Want op elk Romeins forum moet tenslotte een tempel staan.